بررسی اثرات تغییر اقلیم ایران در سالی كه گذشت
نشست هایی كه در زیر زمین رخ داد و سیلاب هایی كه شهرها را شست و برد
به گزارش نقشه بر مبنای آمارهای جهانی از میان ۴۱ بلای طبیعی، ۳۱ نوع آن در ایران رخ می دهد كه خشكسالی به علت تغییرات اقلیمی و وقوع سیل بیشترین خسارات را وارد كرده است، به گونه ای كه بر اثر كاهش بارندگی ها و حفر چاه های غیر مجاز تعداد دشت های ممنوعه كشور از ۱۵ مورد در سال ۱۳۴۷ به ۳۱۹ دشت در سال ۱۳۹۳ رسیده است و به قول محققان آثار پدیده فرونشست در حوالی اسلام شهر، پالایشگاه نفت تهران، مناطق ۱۶ و ۱۷، منطقه ری و شاه عبدالعظیم و همینطور فرودگاه مهرآباد قابل مشاهده می باشد.
به گزارش نقشه به نقل از ایسنا، علاوه بر بلایای ناشی از بروز جنگ ها و منازعات، ۴۱ بلای طبیعی در دنیا شناخته شده است. بر مبنای شواهد و اطلاعات تاریخی، حوادث طبیعی در سده های اخیر نشان داده است ایران یكی از ۱۰ كشور بلاخیز دنیا است، به گونه ای كه از ۴۱ نوع بلای طبیعی شناخته شده در جهان، ۳۱ نوع آن در ایران رخ داده است، ضمن آنكه ۹۰ درصد جمعیت كشور در معرض خطرات ناشی از حوادث طبیعی قرار دارند.
با این حجم حوادث، ایران از نظر آمار وقوع حوادث طبیعی در مقام ششم جهان قرار می گیرد.
تهدیدات كشور
جز زمین لرزه، سیل، زمین لغزش و آتشفشان كه خطر آن برای ما شناخته شده بود، امروزه با مخاطرات جدی دیگری روبرو می باشیم و آن فرونشست زمین است. فرونشست عبارت است از فرو ریزش و یا نشست سطح زمین كه به دلیل های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می دهد. به صورت معمول این اصطلاح به حركت قائم رو به پایین سطح زمین كه می تواند با بردار اندك افقی همراه باشد، گفته می شود. این تعریف پدیده هایی همچون زمین لغزش ها را به علت اینكه حركت آنها دارای بردار افقی قابل توجهی است و همینطور نشست در خاك های دستی كه دارای مكانیسم متفاوتی است، شامل نمی گردد.
این پدیده به دلیل خشكسالی های مداوم و كاهش بارندگی ها رخ می دهد. آمارها نشان داده است متوسط بارندگی در دنیا ۸۵۰ میلیمتر است، ولی این میزان در ایران در حدود ۲۳۵ میلیمتر است.
این وضعیت خشكسالی تنها متوجه ایران نیست، بلكه كل جهان به علت تغییرات اقلیمی با آن مواجهند، به گونه ای كه سازمان ملل متحد اخطار داده است كه اگر جهان به میزان فعلی به مصرف آب ادامه دهد، تا سال ۲۰۲۵ بیشتر از ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون نفر با كمبود آب مواجه خواهند شد. همینطور اخطار می دهد كه ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون نفر دیگر هم در نقاطی زندگی خواهند كرد كه یافتن آب شیرین برای مرتفع ساختن نیازهای روزمره با دشواری همراه خواهد بود.
این نشان داده است در آینده ای نزدیك ۳۱ كشور جهان با كمبود آب مواجه خواهند شد و از ایران هم بعنوان یكی از بحرانی ترین كشورهای درگیر كمبود آب در آینده یاد شده است.
مقایسه وضعیت خشكسالی در ایران و جهان در سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۹ و پیش بینی سال های ۲۰۳۰ تا ۲۰۳۹
ارزیابی میانگین بارش در سال ۱۳۴۲ تا ۱۳۸۲ نشان داده است میانگین بارش در ایران در خلال این مدت حدود نیم میلی متر در سال كاهش یافته است. طبق گزارش سازمان هواشناسی كشور و بر مبنای سنجش میزان بارش سالانه بین سال های ۱۳۳۰ تا ۱۳۹۰، فقط در سه استان "گیلان"، "چهار محال و بختیاری" و "مازندران" بارندگی سالیانه بالاتر از ۷۵۰ میلی متر در سال بوده است. در عوض در ۸ استان "یزد"، "سمنان"، "قم"، "اصفهان"، "خراسان جنوبی"، "هرمزگان"، "كرمان" و "سیستان و بلوچستان" بارش سالیانه كمتر از ۲۰۰ میلیمتر در سال بوده و استان یزد با ۶۰ میلی متر در سال كمترین بارش سالیانه را تجربه كرده است.
نگاهی به آمار متوسط بارش در ایران نشان داده است باآنكه بارندگی متوسط سالیانه در این مدت ۶۰ ساله تغییر قابل ملاحظه ای در ایران نكرده، ولی میانگین بارش به هر حال كم شده است. در عوض ارزیابی میانگین متوسط دمای روزانه در سال های بین ۱۳۳۰ تا ۱۳۹۰ نشان داده است كه حدود ۲.۵ تا ۳ درجه افزایش دما در این مدت برای بیشتر ایستگاه های هواشناسی ایران مشاهده می شود.
همچون نمادهایی كه نشان دهنده دخالت انسان در تغییرات اقلیمی است را می توان به مواردی چون "استفاده نامتعادل از منابع آب"، "آمایش غلط سرزمین ایران در سال های پس از جنگ تحمیلی" و "مساله خشكسالی" كه تمركز نامتناسب در مراكز استان ها و در كلانشهرها را سبب شده است، اشاره نمود. این مورد را می توان بخصوص در تهران و كرج مشاهده كرد.
حفر چاه های مجاز (به تعدادی كه بر هم زننده تعادل اكولوژیك مناطق مختلف كشور بوده است) و حفر عمیق غیر مجاز كه معمولاً تعدادشان فراتر از (گاه چند برابر) تعداد چاه های مجاز است، الگوی نامتناسب كشت در خیلی از نواحی كه با كمبود آب مواجهند، انتقال های آب از حوزه هایی كه منابع آب در آنها موجود بوده به اجبار به كلانشهرها (در تعریفی كه در ایران به كار می رود: شهرهای با جمعیت بیشتر از یك میلیون نفر) مانند تهران، تبریز و كرمان و راه اندازی جاده های مطالعه نشده در مناطق ویژه از نظر زیست محیط مانند "جنگل ابر" و "دریاچه ارومیه"، نمونه هایی از این توسعه ناپایدار و در جهت تغییرات اقلیمی در ایران هستند. انتقال آب بین حوزه ای علی الاصول كاری اشتباه از نظر تعادل و پایداری اقلیمی است و نمونه آخر آن انتقال آب از حوزه دریای مازندران به استان سمنان است كه متأسفانه در دستور كار قرار گرفته است.
بر مبنای برآوردهای سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی میزان فرونشست زمین در دشت تهران ۱۷ سانتی متر و این میزان در دشت مشهد ۲۵ سانتی متر، دشت زرند كرمان ۲۵ سانتی متر و دشت كرمان ۲۰ سانتی متر گزارش شده است.
وضعیت فرونشست در ۱۰ دشت كشور به این شرح است:
به علت ادامه دار بودن خشكسالی ها، حفر چاه های غیر مجاز و افزایش جمعیت، كشور با مخاطره فرونشست هایی مواجه می باشد كه به اعتقاد محققان در كلانشهری مانند تهران با ادامه این پدیده، زیر ساخت های شهری در معرض مخاطره قرار دارند. بر مبنای آمارهای اعلام شده، حدود ۱۲۰ كیلومتر خط راه آهن و ۲۵ كیلومتر از خطوط مترو، حدود ۲۰۰ كیلومتر اتوبان های بین شهری، حدود ۲۳۰۰ كیلومتر راه ها و معابر شهری و بین شهری اصلی و فرعی در معرض مخاطرات ناشی از فرونشست قرار دارند و باید مواردی چون ۲۱ پل و بیشتر از ۲۵۰ هزار ساختمان و حدود ۳ میلیون نفر جمعیت در استان تهران را به آن اضافه كرد.
مساله فرونشست زمین در ایران، مخاطره ای طبیعی و جدی است؛ به گونه ای است كه تعداد دشت های ممنوعه كشور در سال ۱۳۴۷ حدود ۱۵ دشت بوده و در سال ۱۳۹۳ به ۳۱۹ دشت افزایش یافته و طبق گزارش سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی فرونشست در خیلی از دشت های ایران خسارت های جبران ناپذیری را به زیرساخت ها وارد كرده است.
تغییرات كیفی آب، ایجاد فروچاله و شكاف های بزرگ در دشت ها و ایجاد تهدید برای شهرها و روستا همچون اثرهای فرونشست زمین است. فرونشست زمین در دشت "شهریار" و جنوب "شهر قدس" به حداكثر ۳۵ سانتی متر در سال و در منطقه "ورامین" و "جنوب تهران" به حدود حداكثر ۲۵ سانتی متر در سال می رسد. این مساله در استان تهران بخصوص در حدود ۳۷ سال قبل باعث مشكلات جدی زیرساختی شده است.
حدود ۲۵ كیلومتر از طول كمربندی "آزادگان"، حدود ۲۸ كیلومتر از طول "اتوبان قم"، حدود ۲۱ كیلومتر از "جاده ساوه" و بزرگراه "بهشت زهرا" كه همگی این نقاط بعنوان اصلی ترین محورهای جابه جایی كالا و مسافر در استان تهران شناخته می شوند، با پتانسیل فرونشست مواجهند.
علاوه بر آن راه آهن "تهران-جنوب" و "تهران- تبریز"، شاخه های جنوبی مترو به سمت "اسلامشهر" و همینطور بخش هایی از "جنوب غربی تهران"، در این محدوده مخاطره آمیز قرار می گیرد. در كل، حدود ۱۲۰ كیلومتر خط راه آهن و ۲۵ كیلومتر از خطوط مترو، حدود ۲۰۰ كیلومتر اتوبان های بین شهری، حدود ۲۳۰۰ كیلومتر راه ها و معابر شهری و بین شهری اصلی و فرعی، ۲ انبار مواد نفتی و سوختی و ۴۴ جایگاه پمپ بنزین و ۱۵ جایگاه پمپ گاز، ۷ ایستگاه گاز، ۳۰ كیلومتر طول لوله نفت و هم بیشتر از ۷۰ كیلومتر خطوط فشار قوی و بیشتر از ۲۰۰ كیلومتر خطوط اصلی گاز در محدوده فرونشست تهران قرار دارند.
مناطق قرار گرفته در راه فرونشست طول مسیر كمربندی آزادگان ۲۵ كیلومتر اتوبان قم ۲۸ كیلومتر جاده ساوه و بزرگراه بهشت زهرا ۲۱ كیلومتر خط راه آهن ۱۲۰ كیلومتر خطوط مترو ۲۵ كیلومتر اتوبان های بین شهری ۲۰۰ كیلومتر راه ها، معابر شهری و بین شهری اصلی و فرعی ۲۳۰۰ كیلومتر انبار مواد نفتی و سوختی ۲ مورد جایگاه پمپ بنزین ۲ مورد جایگاه پمپ گاز ۱۵ مورد ایستگاه گاز ۷ كیلومتر طول لوله نفت ۳۰ كیلومتر خطوط فشار قوی برق ۷۰ كیلومتر خطوط اصلی گاز ۲۰۰ كیلومتر در این مناطق، آسفالت خیابان ها ناهموار شده، جداول خیابان ها جابه جا شده و ترك در دیوارها و حتی ساختمان های كج شده دیده می شود كه برخی از آنها باید تخریب شوند. همینطور شكاف های بزرگ با چندین كیلومتر طول و تا ۴ متر عرض و عمق، این ناحیه را به سمت "جنوب شرقی تهران" شكافته و برخی از آنها تهدیدی برای واژگونی خطوط انتقال نیرو و خطوط راه آهن هستند.
هم اكنون سفره های زیرزمینی "دشت تهران" حدود ۳۰ میلیون مترمكعب، سفره های زیرزمینی "شهریار" حدود ۸۵ میلیون مترمكعب و سفره های زیرزمینی "ورامین" حدود ۳۵ میلیون مترمكعب در سال بیلان منفی دارند. این محدوده فرونشست بخصوص در دشت "شهریار" در كنار گسل های فعال "شمال تهران"، "پردیسان و گسل "ماهدشت – جنوب كرج"، قرار گرفته است.
۳ هزار و ۲۰۰ حلقه چاه در دشت "ورامین" وجود دارد. از این تعداد، ۱۷۶۰ حلقه مجاز و مابقی غیرمجاز هستند كه سالانه ۳۰ میلیون مترمكعب آب از همین چاه ها برداشت می شود. سالانه با یك متر و ۳۰ سانتی متر افت سطح آب زیرزمینی و ۱۶ سانتی متر فرونشست زمین در سطح دشت های "ورامین" مواجه هستیم و در بعضی مناطق این دشت، فرونشست ها ناهمگون است؛ ضمن آنكه گسل "پیشوا"، "قرچك" و "كهریزك" در بخش هایی از این ناحیه فرونشست واقع است. این الزاماً به مفهوم رخداد بلافاصله زلزله نیست، ولی نشان داده است كه زمینه رخداد زمین لرزه در گسل های فعالی كه بدون رخداد فرونشست زمین هم توانایی رخداد زمین لرزه را دارند، بوجود آمده است.
پدیده فرونشست از دشت های اطراف شهرها آغاز می شود و دشت شهریار، جنوب غربی تهران در حوالی اسلام شهر، پالایشگاه نفت تهران، مناطق ۱۶ و ۱۷، منطقه ری و شاه عبدالعظیم و همینطور فرودگاه مهرآباد با مخاطره فرونشست مواجهند.
دشت اصفهان
مطالعات اخیر كارگروه ملی زلزله و لغزش لایه های زمین در دشت های اصفهان نشان داده است در محدوده میانی دشت "مهیار" و در شمال شرقی اصفهان و در فاصله تقریبی ۲۲ كیلومتری از مركز شهر و در امتداد "بلوار زینبیه" كه به اراضی اطراف مسكن مهر "طلاب حبیب آباد اصفهان" منتهی می شود، به علت مصرف بی رحمانه آب های زیر زمینی و افت شدید سطح آب های زیرزمینی فرونشست های مستمر در حال تكوین است.
علاوه بر آن پل های تاریخی قرار گرفته روی بستر رودخانه "زاینده رود" نزدیك به كوهپایه بنا شده و قرار گرفتن قسمتی از آن بر روی لایه های رسی خاك باعث احتمال فرونشست زمین در محدوده پل ها در آینده خواهد شد. همینطور سطح آب های زیر زمینی در اطراف رودخانه زاینده رود به شدت پایین رفته و انتظار این را داریم كه پدیده فرونشست در این مناطق به وجود آید.
وقوع ۵ مورد فرونشست زمین در استان اصفهان در اراضی "جنوب فرودگاه شهید بهشتی"، "گلشهر"، "اردستان"، "روستای پرمه حیدرآباد" در بخش "چنارود چادگان" و شهر دامنه شهرستان "فریدن" از موارد گزارش شده و مهم فرونشست زمین در این استان است.
سیلاب هایی كه شهرها را شست و برد
طبق آمارهای رسمی، بیشتر از ۵۰ درصد تلفات ناشی از بلایای طبیعی در ایران اختصاص به پدیده سیل دارد. سیلاب علاوه بر صدمه های جانی جبران ناپذیر، خسارت های مالی فراوانی به بار آورده و به شدت بر روی فعالیت های اجتماعی و اقتصادی مناطق تحت پوشش تأثیر می گذارد. در این راستا، بیشترین خسارت به بخش كشاورزی، مسكن و زیرساخت ها وارد می شود. ازاین رو مدیریت این نوع از حوادث طبیعی به منظور كاهش اثرات جانی و مالی آن امری ضروری می باشد.
پارسال شاهد وقوع چندین سیل بودیم كه همچون آن شكسته شدن سیل بند روستای "مچریه" از توابع بخش بستان در شهرستان دشت آزادگان در غرب خوزستان بوده است. افزایش دبی سد كرخه و سد دز سبب جاری شدن سیلاب در بعضی مناطق خوزستان بخصوص مناطق حاشیه ای این ۲ رودخانه شده است.
علاوه بر آن، بارندگی جنوب استان كرمان سبب وقوع سیل و آبگرفتگی در شهرستان های ارزوئیه، كهنوج، رودبار جنوب و ریگان شد. بر اثر جاری شدن سیلاب خساراتی به شهر و روستاهای چیل آباد، سالاری، عشایر قاسمی، عشایر منظری، تهمینه، شهرك بندكو و كهنوج وارد شد.
بارندگی و جاری شدن سیل در شهرستان میرجاوه استان سیستان و بلوچستان از دیگر حوادث پارسال بوده است.
بارش شدید باران در لرستان سبب وقوع سیلی بی سابقه در استان شد و خسارات زیادی به ۳ شهر "پلدختر"، "نورآباد" و "خرم آباد" وارد و منجر به طغیان رودخانه های كشكان و خرم رود شد.
بر مبنای بارندگی ها از روز ۲۰ تا ۲۵ بهمن سال قبل استان های اصفهان، ایلام، بوشهر، تهران، چهارمحال و بختیاری، خراسان جنوبی، خراسان رضوی و خراسان شمالی، خوزستان، سمنان، سیستان و بلوچستان، فارس، قزوین، كرمان، كرمانشاه، كهگیلویه و بویراحمد، گلستان، لرستان، مازندران، مركزی، هرمزگان و یزد متأثر از سیل، برف و كولاك شدند.
این مطلب Go Map را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط در نقشه
نظرات بینندگان نقشه در مورد این مطلب