پژوهش از بودجه ریالی تا هزینه دلاری
به گزارش نقشه، معاون پژوهشی وزیر علوم در یک گفتگوی تفصیلی از چالش های حوزه پژوهش و برنامه های آینده برای محققان گفت.
خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری، سعدانه طباطبایی نیا: روز ۲۵ آذرماه در تقویم رسمی کشور برای بسط فرهنگ پژوهش و بزرگداشت مقام محققان به نام «روز پژوهش» نام گذاری شده است و از سال ۱۳۷۹ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، هفته پایانی آذرماه را با نام هفته «پژوهش» نام گذاری کرد. در این هفته، دانشگاه ها و پژوهشگاه های سراسر کشور بالاترین محققان و فناوران را معرفی می کنند. امسال هفته پژوهش استانی از دهم تا ۲۲ آذرماه انجام شد و هفته پژوهش ملی هم از ۲۳ آذرماه شروع شده و تا ۲۹ آذرماه ادامه می یابد.
به مناسبت هفته پژوهش، در یک گفتگوی تفصیلی با دکتر پیمان صالحی؛ معاون پژوهشی وزیر علوم و رئیس ستاد ملی هفته پژوهش و فناوری به مهم ترین مسائل حوزه پژوهش و فناوری کشور پرداختیم.
*یکی از مسائل مهم امروز در عرصه علم و فناوری وضعیت رتبه علمی ایران در جهان و کاهش انتشارات علمی دانشگاه ها است، باتوجه به تاکید مقام معظم رهبری برای جهش جدید علمی چه برنامه ای دارید؟
وقتی به روند تولید علم ایران نگاه می نماییم تا سال ۲۰۲۲ ما روند روبه رشدی از نظر تعداد انتشارات علمی داشته ایم. آخرین آمار هم اکنون مربوط به سال ۲۰۲۳ است، چونکه آمار رسمی سال ۲۰۲۴ اردیبهشت سال آینده نهایی می شود. در سال ۲۰۲۳ متأسفانه هم دانشگاه های وزارت علوم، هم دانشگاه های وزارت بهداشت و هم دانشگاه آزاد اسلامی همگی روند نزولی داشتند. دلیلهای زیادی برای این مساله وجود دارد ولی آنچه که بطور ویژه دراین خصوص نقش داشته، کاهش بودجه های پژوهشی است.
اگر بخواهیم عدد ریالی بودجه های پژوهشی را محاسبه نماییم، مشاهده می نماییم که عدد ریالی بودجه پژوهش هر سال افزایش داشته است. ولی بسیاری از هزینه های ما در پژوهش ریالی نیست. خیلی از هزینه ها و خریدها خصوصاً زیرساخت هایی که در لابراتوار های تحقیقاتی نیاز داریم، باید با معادل دلاری محاسبه شود. باید به این مساله هم توجه داشت که خیلی از برندهای دنیا در ایران هم اکنون نمایندگی رسمی ندارند، بدین سبب معضلاتی در تهیه این محصولات وجود دارد که حتی ما از قیمت جهانی آن هم باید مبلغ زیادتری پرداخت نماییم. وقتی تجهیزات نمایندگی رسمی در ایران ندارند، ما در تعمیر و تجهیز هم هزینه های بیشتری را باید پرداخت نماییم. ما برای تامین زیرساخت ها که در پژوهش های پزشکی، علوم پایه، مهندسی و کشاورزی مهم ترین بخش است، حدودا با ضریب بیش از یک، هزینه می نماییم.
از طرف دیگر در گزارش دیگری که من ارائه دادم به این مساله اشاره کرده ام که اگر بخواهیم هر سال میزان هزینه های خودمان را با ارز بسنجیم، بودجه های پژوهشی ما در کشور کاهش پیدا کرده است. در سال ۱۳۹۰ کل بودجه وزارت علوم (شامل دانشگاه ها، پژوهشگاه ها و پارک ها) معادل ۲ میلیارد دلار بوده و این بودجه در سال ۱۴۰۲ به یک میلیارد کم شده است. البته که دانشگاه ها علاوه بر بودجه دولتی، درآمد اختصاصی هم داشته اند و اینگونه نیست که همه بودجه دانشگاه ها را دولت داده باشد. دانشگاه ها علاوه بر قراردادهای ارتباط با صنعت، از حوزه آموزش، دانشجوی بین الملل و … درآمد دارند.
عدد ریالی بودجه پژوهش هر سال افزایش داشته است. ولی بسیاری از هزینه های ما در پژوهش ریالی نیست. خیلی از هزینه ها و خریدها خصوصاً زیرساخت هایی که در لابراتوار های تحقیقاتی نیاز داریم، باید با معادل دلاری محاسبه شود. باید به این مساله هم توجه داشت که خیلی از برندهای دنیا در ایران هم اکنون نمایندگی رسمی ندارند، بدین سبب معضلاتی در تهیه این محصولات وجود دارد که حتی ما از قیمت جهانی آن هم باید مبلغ زیادتری پرداخت نماییم
در سال ۱۴۰۲ دانشگاه هایی مثل شریف، امیرکبیر، علم و صنعت، تهران، حدود ۳۰ درصد درآمد اختصاصی داشته اند و ۷۰ درصد بودجه آنها را دولت تامین کرده و ۳۰ درصد از آنرا بوسیله درآمدهای اختصاصی تامین کرده اند. بدین سبب برخی از دانشگاه های ما مثل خیلی از دانشگاه های برجسته دنیا قسمتی از بودجه خودرا بوسیله درآمد اختصاصی تامین می کنند. ما امروز پژوهشگاه هایی داریم که امسال ۵۰ درصد از بودجه خودشان را بوسیله درآمد اختصاصی کسب کرده اند.
همچنین نیازهای دیگری هم وجود دارد مانند پرداخت حقوق، موضوعات مربوط به دانشجویان مثل حمل و نقل، خوابگاه، فضای دانشجویی و غیره. در این شرایط وقتی بودجه کاسته می شود، سهم بودجه پژوهشی هم کاهش پیدا می کند. بودجه پژوهشی یعنی هزینه کردن برای زیرساخت ها، هزینه مورد نیاز برای گرنت ها، تعاملات بین المللی و کمک هزینه های پژوهشی و غیره. بدین سبب شاید از نظر ریالی بودجه پژوهشی بالا رفته باشد ولی قدرت خرید ما افزایش نداشته است. این مساله خیلی مهمی است.
همچنین ما در کارهای مشترک و ارتباطات بین المللی خوب هستیم ولی این کارها را باید بیشتر انجام دهیم تا بتوانیم از منابع مالی بین المللی استفاده نمائیم. ارتباطات بین المللی ما خصوصاً با سازمان کنفرانس اسلامی، بانک توسعه اسلامی و کمیته علم و فناوری آن سازمان (کامستک) می تواند کمک کننده باشد که هم ظرفیت ما را به منصه ظهور برساند و هم بتوانیم از منابع مالی در پروژه های مشترک، با وجود مشکلاتی که برای جابه جایی پول و … وجود دارد، استفاده نمائیم.
عوامل دیگری هم دراین خصوص نقش دارد. بعنوان مثال قرار دادن سقف حقوق برای اساتید یکی از عواملی بود که روی انگیزه های اساتید اثر منفی گذاشت. همین طور سالی که مالیات پلکانی برای حقوق اساتید اعمال شد در ایجاد نارضایتی نقش داشت. به هر حال سیاست های دیگری هم ممکنست نقش داشته است.
موضوع مهاجرت هم بحث جدی دراین خصوص است. من حدود ۲۹، ۳۰ سال است که با اساتید دانشگاه در این زیست بوم زندگی کرده ام. اغلب اساتید آن قدر عرق به میهن و عقایدشان دارند که در میهن خودشان بمانند ولی از یک حدی به بعد بالاخره، ممکنست در آن سوی مرزها جاذبه هایی برایشان ایجاد شود. بدین سبب ما باید به معیشت این اساتید و مبحث زیرساخت ها و امکانات تحقیقاتی دقت کنیم.
خیلی از اساتید هستند که مسائل معیشتی برایشان در درجه دوم اولویت است ولی وقتی می بینند که امکانات تحقیقاتی وجود ندارد، ممکنست به هر طریقی فکر جلای وطن به ذهنشان خطور کند. بدین سبب جمیع این مسائل می تواند در بروز مشکلات نقش داشته باشد.
*برای حل این مشکلات چه اقداماتی انجام شده است؟
ما برای حل این مسائل یکی، دو قدم برداشتیم. اول این که در قانون برنامه هفتم توسعه ذکر شده است که ۱۵ درصد از بودجه دانشگاه ها باید حوزه پژوهش اختصاص یابد. ما این مساله را به جد بوسیله سازمان برنامه و بودجه و مجلس شورای اسلامی پیگیر هستیم و به هر حال امسال باید این اتفاق بیفتد.
من امیدوار هستم که این اتفاق بیفتد و اصلاً ناامید نیستم. چون در هیأت امنای دانشگاه ها و پژوهشگاه های مختلف هم حضور دارم، می بینم که در قانون بودجه سال جاری و سال آینده شان این ۱۵ درصد لحاظ شده است. بدین سبب ما باید به سوی عملیاتی کردن این مساله برویم. وقتی ۹۵ درصد از بودجه یک دانشگاهی از قبل برای حقوق و دستمزد و مسائل دانشجویی و غیره هزینه شده است،
در قانون هفتم توسعه ذکر شده که ۱۵ درصد از بودجه دانشگاه ها برای پژوهش و فناوری و ۵ درصد هم برای امور فرهنگی هزینه شود. حتما همه باید همکاری کنند، هم ما هم سازمان برنامه و بودجه و هم مجلس محترم باید همکاری کنند و باتوجه به اینکه در فصل بودجه هستیم، بودجه سال ۱۴۰۴ باید طوری بسته شود که این ۱۵ درصد و ۵ درصد را بتوان اعمال کرد.
*در بودجه پیشنهادی دولت این مسائل درنظر گرفته شده است؟
این گونه نیست که دانشگاه ها ردیف پژوهشی جداگانه داشته باشند. ما سال قبل دانشگاه هایی داشتیم که حدود ۱۸، ۱۹ درصد برای پژوهش هزینه کردند و این برآورد انجام شده است. منتهی یک بخش آن از درآمد اختصاصی است و دانشگاه هایی که به خوبی به سوی درآمد اختصاصی رفته اند، توانسته اند که بیشتر در پژوهش و فناوری هزینه کنند و درآمدهای خوبی داشته باشند.
الان بودجه هنوز بسته نشده ولی پیشنهاد ما از جانب دولت به مجلس رفته است و در کمیسیون تلفیق بررسی شده است. اگر این ۱۵ درصد تامین شود، به اضافه سیاست های دیگر می توان شرایط را بهتر کرد.
آئین نامه گرنت در هیأت های امنای تمام دانشگاه ها و پژوهشگاه ها مصوب شده و از امسال لازم الاجرا است. من در دانشگاه خودمان مشاهده می کنم که با اجرای بخشنامه گرنت، گرنت خیلی از اساتید حدود ۳ برابر افزوده شده است. این از همان ۱۵ درصد پژوهش در بودجه تامین شده است. بدین سبب همه این مسائل با هم مرتبط هستند. یک استاد از ما چه می خواهد؟ گرنت تحقیقاتی، زیرساخت های آزمایشگاهی، ارتباطات بین المللی و...
سال گذشته با لطف مقام معظم رهبری ۱۰۰ میلیون یورو از صندوق توسعه ملی به وزارت علوم اختصاص داده شد که ۱۰ میلیون آن برای پایگاه های اطلاعاتی هزینه شد که اتفاق خوبی بود و بخشی عمده ای از بدهی به پایگاه های اطلاعاتی را تسویه کردیم. هم اکنون هم انشالله به زودی بودجه ای با پیگیری های وزیر محترم به این مساله تزریق خواهد شد که ما بتوانیم برای سال ۲۰۲۵ دانشگاه ها و پژوهشگاه هایی که یک سهم کمی شان را خودشان پرداخته می کنند، به پایگاه های اطلاعاتی متصل نماییم.
قوانین ارزشمندی در برنامه هفتم پیشرفت به تصویب رسیده است و قانون باید اجرا شود. من امیدوار هستم نهادهای نظارتی هم به این مساله حساسیت داشته باشند.
من بصورت مرتب به تمامی دانشگاه ها سر می زنم و با اعضاء هیأت علمی و دانشجویان از نزدیک ارتباط دارم. بدین سبب می دانم که این ظرفیت در کشور ما وجود دارد تا به اهداف برنامه هفتم برسیم. یعنی ظرفیت ما از بین نرفته و این همان ظرفیتی است که ما را از رتبه ۵۴ در سال ۱۹۹۶ با بالاترین سرعت رشد در دنیا به جایگاه ۱۵ در سال ۲۰۲۲ رسانده است.
البته باید به این مساله هم توجه داشته باشیم که ما وقتی به قله نزدیک می شویم، حتی یک پله بالا رفتن هم کار سختی می شود. این درست است که ما در یک دوره با حداکثر سرعت بالا آمدیم ولی اینگونه نبوده که کشورهای اطراف ما صبر کنند تا ما پیشرفت نماییم. کشورهایی که در حول و حوش ما هستند، چه کشورهای منطقه مثل عربستان سعودی و ترکیه و چه کشورهای مثل هلند و برزیل که رتبه ای نزدیک رتبه علمی ما دارند، چندین برابر ما دراین خصوص هزینه می کنند. نقطه قوت ما نیروی انسانی است و نقطه قوت آنها سرمایه گذاری بالای آن هاست.
این دو بخش یک جایی بالاخره باید به تعادل برسند. هم اکنون این تعادل به سوی منابع مالی رفته است؛ برای اینکه آنها هم درحال سرمایه گذاری روی نیروی انسانی هستند و هم از نظر منابع مالی برای زیرساخت ها و ارتباطات بین الملل بسیار زیاد فعالیت می نمایند. بدین سبب ما اگر می خواهیم این وضعیت را بهبود ببخشیم علاوه بر منابع مالی، باید تلاش نماییم کارهای بین المللی مان را افزایش دهیم.
یکی از اقداماتی که دراین خصوص انجام دادیم این بود که در آخر دولت قبل، بخشنامه تعاملات بین الملل را در وزارت علوم تدوین کردیم. باتوجه به اینکه این مساله هم نیاز به منابع مالی دارد، امیدواریم هرچه سریعتر در هیأت امنای تمامی دانشگاه ها مصوب شود. چونکه این بخشنامه تعاملات بین المللی بسیار عالی می تواند دراین خصوص راه گشا باشد.
پس ببینید یک بسته جامع را تدوین کرده ایم، برای اینکه همه این اتفاقات بیفتد. در کنار این ها بحث پایه های تشویقی هم که برمبنای عملکرد افراد است، یکی از اقدامات در این زمینه بود.
علاوه بر این، ما سال قبل به ۴ هزار نفر از افرادی که در پنج سال ماقبل آن استخدام شده بودند، گرنت ویژه دادیم. افرادی که در دانشگاه ها و پژوهشگاه ها استخدام می شوند، واقعاً بهترین ها هستند؛ چون از یک غربالگری خیلی سخت و از مراحل مختلف عبور می کنند. بدین سبب به ۴ هزار نفر از این افراد یک کمک حداقلی انجام شد. همین طور یک ردیف بودجه ای ایجاد کردیم و به تمام دانشمندان یک درصد و دو درصد کشور گرنت ویژه دادیم و برای محققان برتر کشور و اساتید نمونه کشور هم گرنت ویژه اختصاص یافت.
در ضمن باید از بنیاد علم ایران و معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان تشکر داشته باشیم. چونکه ما یک همکاری بسیار خوبی هم با بنیاد علم ایران داریم. بنیاد علم ایران در عرصه های مختلف پشتیبانی از رساله ها، پایان نامه ها و دوره های پسا دکترا و طرح های تحقیقاتی خاص، همراهی بسیار خوبی با وزارت علوم دارد و قسمتی از منابع بنیاد علم به صورتی به سوی دانشگاه ها آمده است.
* مبحث افزایش سهم مطالعه و توسعه از تولید ناخالص داخلی، موضوعی است که در اسناد بالادستی مختلف به آن تاکید گردیده است. در سند نقشه جامع علمی کشور عنوان شده که سهم مطالعه و توسعه از تولید ناخالص داخلی به ۴ درصد برسد به صورتی که دو درصد آنرا دولتی ها و دو درصد را بخش خصوصی تامین کند. در برنامه هفتم توسعه کشور هم همانند برنامه های پیشین سرمایه گذاری دو درصد از تولید ناخالص ملی به مطالعه و توسعه و پژوهش مطرح گردیده است. سال ۱۴۰۱ سازمان برنامه و بودجه اعلام نمود که سهم مطالعه و توسعه از تولید ناخالص داخلی ۴۲ صدم درصد است ولی این آمار برای سال ۱۴۰۲ اعلام نشده. آیا برآوردی انجام شده که این مبلغ چقدر بوده؟
در سال ۱۴۰۲ در خوش بینانه ترین حالت، آمار ما ۵۷ صدم است. این هم یکی از مطالبی است که اسناد بالادستی مختلف به آن توجه داشته است؛ ولی متاسفانه در سالهای اخیر به آن بی توجهی شده یا جدی گرفته نشده است.
در سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری در عرصه علم و فناوری در سال ۱۳۹۳ این مساله ذکر شده است که ۴ درصد از GDP باید به سوی مطالعه و توسعه بیاید؛ در برنامه ششم توسعه هم ۴ درصد ذکر شده که ۲ درصد از آن سهم دولت و ۲ درصد سهم بخش خصوصی است. در برنامه هفتم هم به این مساله توجه شده است. با اینحال تنها یک سال در حد ۷ دهم رسیده است؛ ولی هیچ سال دیگری از حدود نیم درصد بالاتر نیامده است.
سال گذشته معاون علمی فناوری ریاست جمهوری یک پیمایشی هم انجام دادند که سهم بخش خصوصی در مطالعه و توسعه یا R&D expenditure چقدر بوده است. برآورد سال قبل معاونت علمی فناوری از مطالعه و توسعه کل کشور در بخش دولتی و خصوصی حدود ۸۲ صدم بوده است. اگر ما قائل باشیم که نیم درصد از این مقدار مربوط به بخش دولتی است، سهم بخش خصوصی هم ۳۲ صدم است.
به طور معمول در کشورهای پیشرفته و رو به رشد، بیشتر سهم مطالعه و توسعه از تولید ناخالص داخلی مربوط به بخش خصوصی است. هم اکنون در کشور ما دولت دو برابر بخش خصوصی در این مساله هزینه می کند. البته سهم دولتی هم کم است ولی در کشورهای دیگر، سهم بخش خصوصی دو برابر است. سرمایه گذاری سایر کشورها در این مساله عجیب و غریب است؛ بعنوان مثال هم اکنون این میزان در کره جنوبی ۴.۵ درصد است.
بنابراین یکی از موضوعات این است که مطالعه را برای بخش خصوصی واقعی نماییم. چه زمانی بخش خصوصی نیاز به مطالعه دارد؟ زمانی که دانش فنی آن تولید داخل و بومی باشد یا برای ارتقای دانش فنی خودش نیاز به مطالعه داشته باشد. بدین سبب زمانی که دانش فنی ما وارداتی باشد، برای نگهداشت یا ارتقای آن نیاز به مطالعه و توسعه نیست.
یکی از بحث های دیگر، اقتصاد دولتی کشور است. هم اکنون چون ما اقتصاد دولتی داریم، انتظارمان این است که دولت بیشتر سرمایه گذاری کند. هر وقت مبنای اقتصاد ما بخش خصوصی بود، آن زمان می توانیم انتظار داشته باشیم که بخش خصوصی بیشتر سرمایه گذاری کند. پس اینکه ما هم اکنون انتظار داشته باشیم بخش خصوصی دو برابر دولت سرمایه گذاری، انتظار درستی نیست؛ چون بخش عمده اقتصاد ما خصوصی نیست. این مسائل همگی با هم ارتباط دارند و لازم و ملزوم یکدیگر هستند.
* سالهای اخیر مبلغ قراردادهای ارتباط با صنعت دانشگاه ها روند رو به رشدی داشته ولی با وجود ظرفیتی که دانشگاه ها دارند هنوز نتوانستیم از ظرفیت تمام اعضاء هیأت علمی در این بخش استفاده نمائیم و آنها را به سوی ارتباط با صنعت سوق دهیم. از جانب دیگر وزارت علوم و خصوصاً شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری یک سری وظایف فرادستگاهی دارند و باید صنایع را به سوی ارتباط با دانشگاه سوق دهند. دراین خصوص چه اقداماتی باید انجام داد که مبلغ و تعداد قراردادهای ارتباط با صنعت اعضاء هیأت علمی بیشتر شود؟
به نکته خوبی اشاره کردید. این مساله منتج از بحث های قبلی ماست. قبل از این گفتیم که اقتصاد ما دولتی است، بودجه های دولتی اوضاع خوبی ندارد.
ما بارها گفتیم که مطالعه و توسعه هزینه نیست، بلکه سرمایه گذاری است ولی بالاخره مدیران هم باید به این باور برسند. بدین سبب نخستین مبحث برای رابطه بیشتر دانشگاه ها با صنعت باور مدیران ارشد بخش های دولتی و خصوصی به این مساله است.
الان واقعاً در کشور برخی از شرکت های بزرگ وجود دارند که خیلی از پیشرفت هایشان را مدیون همین ارتباط با دانشگاه ها هستند. در سالهای اخیر در عرصه هایی که ما پیشرفت های ویژه داشتیم، بواسطه دانشگاه ها بوده است. چه در عرصه های دفاعی، چه در عرصه های دیگر، هر کسی فکر کند که بدون کمک دانشگاه به این دستاوردها رسیدیم اشتباه کرده است. پس آن بخشهایی که به سوی دانشگاه آمده اند، حتما سودش را برده اند.
سال ها پیش کشور در عرصه بیوتکنولوژی یا زیست فناوری بالاخره به این نتیجه کشور رسید که سند ملی آنرا در شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوب و آنرا اجرا کند؛ بعد از آن اتفاقات خیلی خوبی افتاد. همزمان تعدادی از دانشگاه های ما دکترای پیوسته زیست فناوری را ارائه کردند و رتبه های دو رقمی و یک رقمی کنکور را برای دکترای پیوسته زیست فناوری جذب کردند. همین طور ما در وزارت علوم یک پژوهشگاه زیست فناوری داریم که خیلی هم موفق است. از جانب دیگر، معاونت علمی ریاست جمهوری، وزارت علوم و … همه بسیج شدند و از جانب دیگر هم پشتیبانی از شرکت های دانش بنیان این حوزه افزوده شد و با این اقدامات در زیست بوم زیست فناوری ما یکباره اتفاقات خوبی افتاد. از طرف دیگر دولت آغاز کرد امتیازات ویژه ای به این حوزه اختصاص داد.
در حال حاضر ما به ۶۰ کشور دنیا محصولات زیست فناوری صادر می نماییم و این حوزه تبدیل به یک اقتصادی شده است. از تمامی مهم تر اینکه ما توانستیم بچه های خودمان را در زیست فناوری در کشور نگه داریم. به جهت اینکه درآمد دارند و می توانند دراین خصوص تحقیقات انجام دهند؛ همان چیزی که یک آدم نخبه، دانشمند و محقق دوست دارد را آنها در ایران دارند و به همه چیز رسیده اند و می مانند و کار می کنند.
من می خواهم بگویم که مثال های این چنینی در کشور داریم. در یک دوره آمدیم روی حوزه نانو تمرکز کردیم. یک مثال دورتری که شاید بعضی کمتر اطلاع داشته باشند، حوزه گیاهان دارویی و فرآورده های طبیعی است. حدود ۱۵ سال پیش تعداد فرآورده های طبیعی گیاهان دارویی که وزارت بهداشت تصویب کرده بود، به اندازه انگشتان دو دست بود. در شورای انقلاب فرهنگی سند ملی گیاهان دارویی تصویب گردید، وزارت علوم و وزارت بهداشت رشته هایی دراین خصوص راه انداختند، سرمایه گذاری شد، پژوهشکده های گیاهان دارویی راه اندازی گردید، وزارت بهداشت معاونت طب سنتی را ایجاد کرد.
الان ما چند صد کارخانه در این زمینه در کشور داریم و فکر می کنم حدود پنج هزار محصول فرآورده های طبیعی و داروهای گیاهی در وزارت بهداشت مجوز گرفته است و مردم هم از محصولات آن استفاده می نمایند و یک قسمتی از آن هم صادر می شود. شرکتها و برندهای بسیار قوی هم داریم که در سطح منطقه فعالیت می نمایند.
بنابراین؛ ما هر زمان که روی این موضوعات تمرکز کردیم، توانسته ایم با همکاری دانشگاه، دولت و صنعت نتیجه بگیریم. دانشگاه های ما پایِ کار هستند و هر زمان که به آنها رجوع شده، کسی را مأیوس و پشیمان نکردند.
*در حال حاضر مبلغ و تعداد قراردادهای ارتباط با صنعت دانشگاه ها چقدر است؟
عدد قراردادهای ارتباط با صنعت ما از نظر ریالی افزوده شده است ولی بالاخره آن طور که مطلوب ما است، نبوده و این مساله منتج از بخش اول صحبت ما است.
آخرین آمار قراردادهای ارتباط با صنعت دانشگاه ها برای سال جاری که اخیراً خدمت آقای رئیس جمهور عرض کردم، حدود ۱۱ هزار و ۶۰۰ قرارداد تا امروز است. مبلغ این قراردادها سال قبل حدود ۵ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان بود که امسال به ۷ هزار میلیارد تومان رسیدیم. البته باید تاکید کنم که هم ظرفیت کشور و هم ظرفیت دانشگاه های ما دراین خصوص خیلی بیشتر است.
در این زمینه چند اقدام انجام شده است که یکی از آنها فرصت مطالعاتی داخل است که به نظرم اتفاق خوبی است. فرصت مطالعاتی داخلی چندسالی است که در حال اجرا می باشد و تا کنون حدود ۱۸۰۰ نفر از فرصت مطالعاتی داخل استفاده کردند. هم اکنون طبق مصوبات، هیچ هیأت علمی در هر رشته ای نمی تواند تبدیل وضعیت شود، مگر اینکه فرصت مطالعاتی رفته باشد.
بعضی اشاره میکنند که در بعضی رشته ها یا تعدادی از استانها برای فرصت مطالعاتی، محدودیت وجود دارد که در بخشنامه جایگزین های آنها پیش بینی شده و در اختیار هیأت رئیسه دانشگاه یا پژوهشگاه است.
اتفاق خیلی خوب دیگری که دراین خصوص افتاده، تصویب قانون جهش تولید دانش بنیان در مجلس است که کمک بسیار زیادی به این مساله می کند. ما هم اکنون در دوره ترویج آن هستیم.
ماده ۱۳ این قانون می گوید که هر شرکت دولتی یا خصوصی که با دانشگاه و پژوهشگاه قرارداد ببندد، می تواند از آن به عنوان مشوق مالیاتی استفاده نماید. این اتفاق خیلی خوبی است. من شخصاً بطور مرتب به استانهای مختلف سفر می کنم و با استاندار و صنایع مختلف دراین خصوص جلسه دارم و در این سطح در مورد این مساله اطلاع رسانی نماییم. به نظرم بیشترین چیزی که امسال و سال آینده می تواند قراردادهای ارتباط با صنعت دانشگاه ها را افزایش و گسترش دهد، استفاده از ظرفیتهای قانون جهش تولید دانش بنیان است.
البته قانون جهش تولید دانش بنیان ظرفیتهای بسیار دیگری برای پارک های علم و فناوری و بخش های مختلف دارد ولی برای قراردادهای ارتباط با صنعت، ماده ۱۳ و بند ب ماده ۱۱ اهمیت زیادی دارد.
الان تمام کشور نسبت به آن توجیه شدند و ما جلسات مختلفی با سازمان امور مالیاتی داشتیم و واقعاً همه آنهایی که در عرصه مالیات فعال می باشند باید به ما کمک کنند که این ظرفیت تکس کردیت یا مشوق مالیاتی به سوی قراردادهای ارتباط با صنعت بیاید. از جانب دیگر ما مشوق های ویژه ای در بحث ترفیع و در بحث گرنت قرار داده ایم. در بخشنامه اعتبار ویژه یا گرنت، برای افرادی که طرح های ارتباط با جامعه و صنعت دارند، ضرایب ۲ و ۳ پیش بینی شده است. از جانب دیگر هم در قانون پسادکترا هم عنوان کردیم که اگر کسی طرح ارتباط با صنعت دارد و در پسا دکترا شرکت کند، ۵۰ درصد حقوق آن هست بوسیله شورای عالی عتف پرداخت می شود. بدین سبب ما تمام ظرفیتهای تشویقی را به این سمت آورده ایم.
*در حال حاضر نقشه جامع علمی کشور درحال بازبینی و بروزرسانی است. سند نقشه جامع علمی کشور از ابتدا توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین و ابلاغ گردیده و هم اکنون به روز رسانی این سند هم توسط این شورا در حال انجام می باشد. باتوجه به اینکه شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) وظیفه سیاستگذاری علم و فناوری کشور را بر عهده دارد و معاون اول رئیس جمهور هم بر احیای شورای عالی عتف تاکید داشته است، شورای عالی عتف در بازبینی سند نقشه جامع علمی کشور، چه نقشی خواهد داشت؟
من در اینجا باید یک موضوعی را توضیح بدهم. ما در کشور گاهی اوقات برای سیاست گذاری، قانون تدوین می نماییم چونکه تا آن زمان که چیزی تبدیل به قانون نشود، شاید ضمانت اجرائی پیدا نکند.
در مورد ورود شورای عالی انقلاب فرهنگی به این موضوع، باید بگویم که در کشور ما برای قانون گذاری مجلس جایگاه خودرا دارد و مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی هم طبق فرمایش مقام معظم رهبری در حد قانون است. بدین سبب شورای عالی انقلاب فرهنگی از این جهت در تدوین نقشه جامع علمی کشور ورود پیدا کرده است.
این مبحث را هم در پرانتز بگویم که شورای عالی عتف در سه سال قبل بسیار فعال بوده است. دوستان قدیم هم خیلی زحمت کشیدند و اصلاً نمی خواهم کارهای قبلی را نفی کنم، ولی همین حضور رئیس جمهور پس از سال ها در جلسات شورا بالاخره تاثیر داشت. ما بلا فاصله هم خدمت عزیزان در دولت جدید تشریف آوردن، تمام گزارش های شورای عالی عتف را ارائه کردیم و امیدواریم به زودی خدمت جناب آقای دکتر عارف هم برسیم و این گزارش ها را از نزدیک خدمتشان ارائه نماییم. همین طور به زودی کمیسیون دائمی شورا با اعضاء جدید (رئیس جمهور و اعضاء جدید) تشکیل می شود.
الان کمیسیون های شورای عتف بسیار فعال می باشند و گزارش های آن مرتب ارائه می شوند؛ ان شا ا... به زودی کمیسیون دائمی هم انجام می شود. کمیسیون دائمی جدید گزارشی از کارهای سه سال قبل و وظایف شورای عالی عتف است.
در مورد نقشه جامع علمی کشور اتفاقی که هم اکنون افتاده و ما هم اکنون بطورکامل در بطن این قضیه هستیم، این است که شورای عالی انقلاب فرهنگی مسئولیت بروزرسانی نقشه جامع علمی کشور را بر عهده دارد. این تدوین مجدد نقشه نیست و مقرر است که سند قبلی بروزرسانی شود. این یک اتفاق طبیعی است چونکه نیمه عمر علم و فناوری انقدر کوتاه شده است که شما نمی توانید به یک نقشه ۱۵، ۲۰ سال بسنده کنید و باید بالاخره بازبینی شود.
الان شورای عالی انقلاب فرهنگی مسئولیت بازبینی نقشه را به فرهنگستان علوم داده است. فرهنگستان علوم از ظرفیت کمیسیون های شورای عتف برای بازبینی برخی موضوعات بهره می گیرد و من بطورکامل در جریان آن هستم. مثلا هم اکنون بطور رسمی کمیسیون علوم پایه شورای عتف مسئول بخش علوم پایه نقشه است.
پس به درستی فرهنگستان علوم به عنوان یک نهادی که جایگاه علمی بسیار فاخری در کشور ما دارد، شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان نهادی که خودش نقشه جامع علمی کشور را تدوین و تصویب کرده است، در بروزرسانی این سند نقش دارند. ما اصرار داریم تصویب این سند باید تبدیل به قانون شود که همه ملزم به اجرای آن باشند؛ پس ما مشکلی با این قضیه نداریم.
این بازبینی چند ماهی است که در حال اجرا می باشد و در کمیسیون های شورای عتف مطرح می شود. امیدواریم با تعامل بین فرهنگستان علوم، شورای عالی عتف و کمیسیون های آن و شورای عالی انقلاب فرهنگی، با برنامه های پیش بینی شده این سند بازبینی شود.
باید این نکته را هم بگویم که ما در شورای عالی عتف منابع مالی هم برای این کار پیش بینی کردیم و وقتی در این کار کمک می نماییم، منابع مالی را هم خودمان تامین می نماییم تا این بازبینی ها و بروزرسانی ها صورت گیرد.
* هم اکنون در هفته پژوهش قرار داریم. به عنوان سوال آخر، به نظر شما آیا هفته پژوهش به آن اهدافی که از ابتدا داشته، رسیده است؟
هفته پژوهش یک هفته ترویجی است برای اینکه ما اتفاقاتی که در عرصه علم و فناوری در کشور افتاده را برای جامعه به منصه ظهور بگذاریم.
هفته پژوهش و فناوری امسال از دهم آذرماه در کشور شروع شده است. یعنی ما امسال حدودا ماه پژوهش داریم. اینکه آیا به اهداف خودش رسیده یا نه، در هر استانی و در هر بخشی فرق می کند.
یکی از مورد علاقه ترین موضوعات هر سال برای من همین هفته پژوهش است بااینکه دردسرهای اجرائی آن وجود دارد. چونکه احساس می کنم و می بینم که در شهرستان ها آن ولوله ای که می خواهیم در عرصه پژوهش و فناوری ایجاد شود، ایجاد می شود؛ ولی شکی نیست که حتما همیشه بهتر از این هم می تواند باشد.
واقعاً در برخی از استانها می بینم که مردم چطور استقبال می کنند و چطور تبلیغات می کنند. پس این خیلی به استانداران ما که رئیس ستاد استانی هفته پژوهش هستند، بستگی دارد. از حدود ۳، ۴ سال پیش ما استانهای برتر دراین خصوص را تقدیر می نماییم. واقعاً برخی از استانداران پای کار هستند و این کار را انجام می دهند.
البته حتما بهتر از این هم می تواند باشد. وقتی ما این همه هزینه می نماییم و نمایشگاهی در این سطح برگزار می کنیم؛ یعنی شک نکنید که بزرگ ترین واقعه پژوهش و فناوری سال برگزار می شود؛ چونکه همه بازیگران این حوزه حضور دارند. بدین سبب وقتی در این سطح به انجام می رسد، ما علاقه داریم که خیلی بیش از این هم مردم ببینند و بازدید چهره به چهره اتفاق بیفتد و از آن استفاده گردد.
بنابراین من سوال شما را اینگونه پاسخ می دهد که حتما از این مقدار درصدهای بهتر و بیشتری می تواند صورت گیرد. ما هم هر سال تلاش می نماییم و این قضیه بطورکامل جا افتاده است و استانهای ما آنرا جدی می گیرند و آن قدری که می توانند، هزینه بکنند، این اتفاق می افتد.
یکی از مورد علاقه ترین موضوعات من که من همیشه در هفته پژوهش به آن تاکید می کنم و امسال هم به تمام دانشگاه و پژوهشگاه ها هم در نشست معاونین پژوهشی و هم در نشست روسای پژوهشگاه ها تاکید کردم این است روز درهای باز را جدی بگیرند. دانش آموزان و خانواده های آنها بتوانند در این برنامه شرکت نمایند و حتی اگر مشکلی وجود دارد، هزینه رفت و آمد آنها را هم خودشان پرداخت کنند که بیشترین تعداد دانش آموز از دانشگاه ها و پژوهشگاه ها بازدید نمایند.
* این امکان وجود دارد که در طول سال هم شاهد چنین رویدادهایی باشیم؟
حالا باید این را هماهنگ نماییم. چون بالاخره هم برای آموزش وپرورش و هم برای دانشگاه های ما محدودیت هایی وجود دارد؛ ولی به نظر من این اتفاق پیشنهاد خوبی است که ما می تونیم امسال بر روی آن کار نماییم.
منبع: gomap.ir
این مطلب Go Map را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط در نقشه
نظرات بینندگان نقشه در مورد این مطلب