پژوهش های مشاركتی و جامعه محور:
پلی میان علم و زندگی واقعی
به گزارش نقشه، در دوران معاصر، پژوهش به یکی از مهم ترین ابزارهای حل مسائل و چالش های جهانی بدل شده اند. از تغییرات اقلیمی و کمبود منابع طبیعی گرفته تا فقر، بیکاری و بیماری های همه گیر، پژوهشها توانسته اند افق های جدیدی برای حل این مشکلات بگشایند.
با وجود این، همواره فاصله ای میان تحقیقات علمی و مسائل واقعی زندگی مردم وجود داشته است. بسیاری پژوهشها به سبب نبود ارتباط نزدیک با نیازها و شرایط خاص جوامع محلی، یا به صورت کلی کنار گذاشته می شوند یا در عمل تاثیر چندانی ندارند.
در این میان، پژوهش های مشارکتی و جامعه محور بعنوان نگاهی نوین، این خلأ را با تکیه بر تعامل مستقیم و هدفمند میان محققان و جامعه پر کرده اند. این رویکرد به محققان امکان می دهد از دانش و تجربه های زیسته اعضای جامعه بهره ببرند، درحالی که جامعه هم با عرضه نگرش ها و دغدغه های خود، بسمت تولید نتایجی معنادارتر و عملی تر سوق داده می شود. به بیان دیگر، در پژوهش های مشارکتی، جامعه را از حالت «موضوع پژوهش» به «همکار پژوهشی» تغییر نقش می دهد.
یکی از خصوصیت های بارز این نوع پژوهش ها، استفاده از دانش بومی و محلی است. جوامع محلی، برخلاف تصور رایج، دارای دانشی پرارزش هستند که از سال ها تجربه و تعامل با محیط اطرافشان به دست آمده است. این دانش، در کنار ابزارها و روش های علمی، می تواند نتایجی تولید نماید که نه تنها کارآمدتر بلکه پایدارتر باشند. برای نمونه، کشاورزان در مناطق خشک، به سبب تجربه های طولانی مدت در رویارویی با خشکسالی، چاره هایی بومی برای مدیریت منابع آب دارند که در تلفیق با دانش مدرن، می تواند تأثیری چشم گیر در حفظ منابع طبیعی داشته باشد.
علاوه بر این، پژوهش های جامعه محور به تقویت ارتباط میان دانشگاه و جامعه کمک می کنند. دانشگاه ها و مراکز پژوهشی، بعنوان مراکز تولید دانش، زمانی می توانند بیشترین تاثیر را داشته باشند که در خدمت جامعه باشند و نیازهای واقعی مردم را مدنظر قرار دهند. این رویکرد، علاوه بر تولید نتایج کاربردی، اعتمادسازی میان محققان و جامعه را هم تقویت می کند. وقتی اعضای جامعه احساس کنند صدای آنها شنیده می شود و دغدغه هایشان در پژوهشها لحاظ می شود، فعال تر در فرایند توسعه مشارکت خواهند کرد.
پژوهش مشارکتی چیست؟
پژوهش های مشارکتی و جامعه محور، به همکاری میان محققان و اعضای جامعه در تمامی مراحل پژوهش اشاره دارد. این همکاری شامل شناسایی مساله، طراحی پژوهش، اجرای پژوهش و تحلیل نتایج است. برخلاف مدلهای سنتی که جامعه را صرفا بعنوان سوژه پژوهش می بینند، در این شیوه اعضای جامعه شریک فعال می باشند. این شیوه نه تنها نتایج پژوهش را کاربردی تر می کند، بلکه به تقویت ظرفیتهای جامعه و اعتمادسازی میان محققان و مردم هم می انجامد.
نمونه های موفق جهانی
۱. حفظ منابع آب در کنیا
در مناطق خشک کنیا، پروژه هایی با همکاری جوامع محلی و دانشگاه ها انجام شد که هدف آن کاهش هدررفت آب و افزایش بهره وری کشاورزی بود. کشاورزان در این پروژه، تجربیات خویش را در مورد مدیریت منابع آب به اشتراک گذاشتند و محققان هم فناوری های نوینی؛ مانند سامانه های جمع آوری آب باران را عرضه دادند. این همکاری منجر به بهبود عملکرد زمینهای کشاورزی و کاهش تنش آبی شد.
۲. مبارزه با مالاریا در آفریقا
در کشور اوگاندا، پروژه ای برای جلوگیری از مالاریا با مشارکت مردم محلی اجرا شد. محققان و اعضای جامعه با همکاری یکدیگر راهکارهایی نظیر استفاده از پشه بندهای آغشته به حشره کش و آموزش جوامع در مورد علایم و روش های جلوگیری از بیماری را توسعه دادند. نتیجه این پژوهش کاهش چشم گیر موارد مبتلا شدن به مالاریا در جوامع هدف بود.
۳. احیای زمینهای کشاورزی در هند
در ایالت آندرا پرادش هند، کشاورزان محلی با همکاری محققان مبادرت به اجرای طرح های احیای خاک و کاهش وابستگی به کودهای شیمیایی کردند. این پروژه که با بهره گیری از دانش سنتی کشاورزان و تحلیل های علمی انجام شد، منجر به افزایش محصول و کاهش هزینه های تولید شد.
نمونه های موفق در ایران
۱. مدیریت منابع آب در سیستان و بلوچستان
در یکی از پروژه های موفق در ایران، محققان دانشگاهی با مشارکت کشاورزان محلی و سازمان های مردم نهاد، به شناسایی راهکارهایی برای مدیریت منابع آب در مناطق خشک سیستان و بلوچستان پرداختند. در این پروژه از روش های سنتی مدیریت آب مانند «قنات» و تکنولوژی های جدید استفاده شد که منجر به کاهش مهاجرت و افزایش تولیدات کشاورزی شد.
۲. حفظ جنگل های زاگرس
جنگل های زاگرس که از منابع پرارزش طبیعی کشور محسوب می شوند، با تهدیدات جدی مواجه اند. در پروژه ای جامعه محور، محققان با همکاری جوامع محلی، برنامه هایی برای کاهش قطع درختان، استفاده بهینه از منابع جنگلی، و ترویج کشاورزی پایدار در مناطق حاشیه ای جنگل اجرا کردند. این پروژه توانست آگاهی جوامع محلی را افزایش داده و تخریب جنگلها را کم کند.
۳. بهبود سلامت در مناطق محروم
در بعضی مناطق روستایی ایران، طرح های پژوهشی برای ارتقای سلامت زنان و کودکان اجرا شد. در این پروژه ها، زنان محلی بعنوان تسهیل گران جامعه انتخاب شدند و با آموزش های عرضه شده، در پیشگیری و کنترل بیماری های شایع مشارکت کردند. این طرح ها نه تنها سلامت جامعه را بهبود بخشید، بلکه به توانمندسازی زنان هم کمک کرد.
اهمیت و پایداری نتایج
نمونه های ذکرشده نشان داده است پژوهش های مشارکتی با بهره بردن از دانش بومی و تعامل با جامعه، می توانند چاره هایی پایدار عرضه کنند. در این مدل، نتایج پژوهش نه تنها به شکل فوری کاربرد دارند، بلکه با افزایش آگاهی و ظرفیت سازی در جامعه، در بلندمدت هم مؤثر خواهند بود.
چالش ها و فرصت ها
هرچند پژوهش های مشارکتی بسیار مؤثر هستند؛ اما چالش هایی هم دارند. همچون این چالش ها میتوان به تفاوت های فرهنگی، محدودیت های مالی و نبود هماهنگی میان محققان و جامعه اشاره نمود. بااین حال، فرصت هایی نظیر پشتیبانی از این پروژه ها توسط دولت و نهادهای بین المللی، می تواند مسیر را برای اجرای بیشتر این نوع پژوهشها هموار کند.
نتیجه گیری
پژوهش های مشارکتی و جامعه محور، با جلب همکاری مردم، به تقویت ارتباط میان علم و زندگی واقعی کمک می کنند. این رویکرد با بهره بردن از دانش بومی و تجربه های زیسته، چاره هایی عملی و پایدار عرضه می دهد. گسترش این مدل پژوهشی در ایران می تواند به بهبود مسائل اجتماعی، اقتصادی، و زیست محیطی کشور کمک شایانی کند و پلی مستحکم میان دانش و زندگی بسازد.
عضو هیئت علمی دانشگاه
این مطلب Go Map را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط در نقشه
نظرات بینندگان نقشه در مورد این مطلب